|
||||||
|
||||||
|
 |
|
||||||
|
|||||||
8. årgang nr 7,
18/05-2004 Grønlandsk kost
Kalaalimerngit
Notits
Emissioner til luft
Printbar version
Arkiv - DMUNyt
Gratis abonnement
Kalaalimerngit peqqinnarput, mingutsitaanernilli aamma akoqarlutik
Poul Johansen aamma Kirsten Rydahl
Kalaalimerngit nalinginnaasut soorlu puisit, arferit, aalisakkat immallu timmiai peqqinnartuupput inuussutissanillu akoqarluartuullutik. Uumasulli aamma mingutsitaasimapput peqqissusermut ajoqutaasutut ilimagisaasunik, soorlu cadmiumimik, kviksølvimik PCB-millu. Akulli tamakku akuisa ilarpaalussui ajornanngitsumik nerinaveersaarneqarsinnaapput. Kalaalimerngit nalinginnaasut mingutsitaanernit akui pillugit DMU-p misissuinerani inernerit tamanna takutippaat.
| Qangali ilisimaneqarpoq Kalaallit Nunaata eqqaaniittut puisit, arferit, aalisakkat immallu timmiai nerisas- saasut peqqinnarlutillu inuussutis- sartarissaartuusut. Uumasut akoqarput vitamiininik mineralinillu, peqqissusermullu aalisakkat allallu immap uumasuisa orsui iluaqutaa- nerarneragaapputtaaq, uummal- luutinut taqqatigullu nappaatinut aamma iluaqutaallutik. Uumasut aatsitassanik oqimaatsunik nungusaruminaatsunillu, soorlu DDT-mik, PCB-mik dieldrinimillu, aamma mingutsitaanernik taaneqartartuusunik, akoqarnerat sivisuumik ilisimaneqarsimavoq. |  |
tortarmata, soorlu puisit neqaannik, puisit tinguinik, arferup orsuanik, immap timmiaanik aalisakkanillu, Danmarkimi mingutsitaanernit akunik nerisartakkatsinnit annertunerujus-
suarmik nerisarput.
Kalaallit Nunaata uumasuisa imarmiut mingutsitaanernit akoqarnerat
1999-imili kalaaliminerni nalinginnaasuni pingaarnerni aatsitassat oqimaatsut cadmiumip, kviksølvip, selenip akullu nungusarumi-
naatsut chlordanip, DDT-p, PCB-p dieldrinilu akuunerat misissorneqartarput.
 |
| Puisip neqaa Kalaallit Nunaanni inuppassuit ulluinnarsiutigaat. |
| Akukitsuaraq < 5 | Akukitsuaraq - akunnattumik akulik 5-49 |
Akoqarluartoq 50-500 | Akulerujussuaq > 500 | ||||||
| Nunami uumasut | |||||||||
| Aqisseq, nukik | |||||||||
| Aqisseq, tinguk | |||||||||
| Ukaleq, nukik | |||||||||
| Ukaleq, tinguk | |||||||||
| Ukaleq, tartu | |||||||||
| Tuttu, nukik | |||||||||
| Tuttu, tinguk | |||||||||
| Tuttu, tartu | |||||||||
| Tuttu, tunnoq | |||||||||
| Umimmak, nukik | |||||||||
| Umimmak, tinguk | |||||||||
| Umimmak, tartu | |||||||||
| Umimmak, tunnoq | |||||||||
| Sava, nukik | |||||||||
| Sava, tinguk | |||||||||
| Sava, tartu | |||||||||
| Sava, orsoq | |||||||||
| Immami uumasut | |||||||||
| Raaja, nukik | Saattuaq, "tinguk" | ||||||||
| Saattuaq, nukik | |||||||||
| Uiluik | |||||||||
| Immami aalisakkat | |||||||||
| Eqaluk, nukik | Eqaluk, tinguk | Qaleralik, tinguk | |||||||
| Kapisilik, tinguk | Kapisilik, nukik | ||||||||
| Ammassak, nukik | Saarullik, tinguk | ||||||||
| Saarullik, nukik | Qeeraq, tinguk | ||||||||
| Suluppaagaq, nukik | Qaleralik, nukik | ||||||||
| Qeeraq, nukik | |||||||||
| Immami timmissat | |||||||||
| Appa, nukik | Taateraaq, nukik | ||||||||
| Appa, tinguk | Taateraaq, tinguk | ||||||||
| Miteq, nukik | |||||||||
| Miteq, tinguk | |||||||||
| Puisit | |||||||||
| Natseq, tartu | Natseq, nukik | Natseq, orsoq | |||||||
| Aataaq, nukik | Natseq, tinguk | Aataaq, orsoq | |||||||
| Aataaq, tartu | Aataaq, tinguk | ||||||||
| Arferit | |||||||||
| Tikaagullik, nukik | Tikaagullik, mattak | Tikaagullik, orsoq | |||||||
| Tikaagullik, tinguk | Qilalugaq qaqortaq, orsoq | ||||||||
| Tikaagullik, tartu | Qilalugaq qernertaq, orsoq | ||||||||
| Qilalugaq qaqortaq, nukik | |||||||||
| Qilalugaq qaqortaq, tinguk | |||||||||
| Qilalugaq qaqortaq, tartu | |||||||||
| Qilalugaq qaqortaq, mattak | |||||||||
| Qilalugaq qernertaq, nukik | |||||||||
| Qilalugaq qernertaq, tinguk | |||||||||
| Qilalugaq qernertaq, tartu | |||||||||
| Qilalugaq qernertaq, mattak | |||||||||
Paasineqarpoq nunap uumasuisa soorlu tuttut, umimmaat ukallillu annikitsuararsuarmik mingutsitaanernit akoqartut. Immap uumasuisa (aalisakkat, puisit, arferit immallu timmiai) neqaanni mingutsitaanernit akut annikitsuusarput, puisilli arferillu orsui nungusaruminaatsunik akoqaqalutik, immallu timmiaasa tingui puisillu arferillu tingui tartuilu aatsitassanik oqimaatsunik annertuumik akoqarlutik.
Akut ilaat ima annertutigisumik akuupput allaat nunarsuaq tamakkerlugu inuup nerisaani akuusinnaasutut killigititaasut qaangertarlugit. Tamanna aatsitassat oqimaatsut cadmium kviksølvilu aamma chlordan, dieldrin, PCB toxafenilu eqqarsaatigalugit atuupput.
Mingutsitaanernit akut qanoq pinngitsoorniarneqarsinnaappat?
Akut qanoq atsigisukkaartumik uumasuniinnerat inuit ataasiakkaat taakkunannga nerisaannut aalajangiisuulluinnarpoq. Puisit, arferit immallu timmiaannik nerigaanni mingutsitaanernut akunik ullormut nerineqarsinnaatitaasutut nunarsuarmi killigeqqusaasut ataallugit nerineqassapput. Puisilli tinguinik mamarisaqaraanni imaluunniit aalisakkanik panertunik arferup orsuanik tarajortikkamik orserlugit nerigaanni, taava tamanna allarluinnaavoq.
Uumasut timaasa immikkoortuisa assigiinngitsut mingunnartunik akoqarnerannut tunngasut paasissutissat inuit kalaaliminertorne-
rannut tunngasunut paasissutissanut DMU-p sanilliussimavai. Taamaalilluta mingutsitaanernit akut nerinaveersaarniaraanni suut nerinaveersaagassaanersut imaluunniit killilimmik nerisariaqarner-
sut pillugit allattorsimaffik suliaraarput.
 |
| Puisip amia tunineqartussaallunilu suliarineqartussaq errorneqarpoq. |
Uumasut immikkoortui mingutsitaanernit annertuumik akullit makkuupput:
Saarulliit, qalerallit, saattussap, mitip siorakitsup, taateraap, natserup, aataap, natsersuup, qilalukkap qaqortap qilalukkallu qernertap tingui.
Natserup, aataap, natsersuup, qilalukkap qaqortap qilalukkallu qernertap tartui.
Natserup, aataap, tikaagulliup, qilalukkap qaqortap qilalukkallu qernertap orsua.
Tikaagulliup mattaa.
Mingutsitsineq suminngaanneerpa?
Kalaallit Nunaata imartaasa Europami suliffissuaqarfiusunut naleqqiullugit mingutsitaannginnerunerat misissuinerup takutippaa. Mingutsitaanernit akut mingunnartut nunarsuarmi nunanit allanit annerusumik pipput. Akut sumiiffinni allani suliffissuaqarnermi, nunalerinermi angerlarsimaffinnilu atorneqareerlutik silaannakkut immallu sarfai aqqutigalugit nunanut issittunut Kalaallit Nunaan-
nullu pisarput. Aatsitassalli oqimaatsut ilarpassui Kalaallit Nunaanneereersuupput, tassa qaarsunit assigiinngitsuneersuu-
gamik. DMU-p paasisaanut ilaavoq amerlasuut aqerlut atorlugit piniarneq Kalaallit Nunaanni inuit aqerlumik sunniuteqartit-
sinerannut annertuumik peqataasoq.
Seniorforsker: Poul Johansen.
Nunami immamilu uumasut mingutsitaanernit akoqarnerat pillugu misissueqqissaarnerpassuit ataatsimut naliliiffigine-qarnerat DMU-mit ilisimasanik nalunaarusiami nr. 492-imi saqqummiunneqarpoq: "Contaminants in the traditional Greenland diet". "Contaminants in the traditional Greenland diet".
DMUNyt
ISSN 1397-7008
Ansvarshavende:
Henrik Sandbech
Redaktion:
Jens C. Pedersen
Citat gerne med kildeangivelse.
E-post: jcp@dmu.dk
Postboks 358
Frederiksborgvej 399
4000 Roskilde
